Władysław II Wygnaniec (
1105
-
1159
) – książę zwierzchni polski,
krakowski
,
sandomierski
,
wschodniej Wielkopolski
,
kujawski
,
śląski
i
zwierzchni pomorski
w latach
1138
-
1146
.
Genealogia
Władysław II był jedynym synem
Bolesława III Krzywoustego
i jego pierwszej żony
Zbysławy Kijowskiej
(pozostali męscy potomkowie Krzywoustego pochodzili z jego drugiego małżeństwa z z
Salomeą z Bergu
)
Pod okiem ojca. Władysław namiestnikiem na Śląsku
Urodzony w
1105
Władysław, zapewne jeszcze za życia ojca aktywnie uczestniczył w rządzeniu państwem. Niektórzy historycy przypuszczają, że wyznaczenie później
Śląska
Władysławowi, jako dzielnicy dziedzicznej wzięło się z faktu rządzenia tym księstwem przez najstarszego potomka Krzywoustego przed
1138
.
Fakt ten wydaje się tym bardziej prawdopodobny, że gdzieś pomiędzy
1125
a
1127
Władysław ożenił się z pochodzącą z bardzo znanego austriackiego rodu
Agnieszką Babenberg
, po kądzieli wywodzącej się z rodziny cesarskiej. W każdym razie książę odpowiadał za bezpieczeństwo dzielnicy śląskiej podczas wojny w latach
1133
-
1135
z
Czechami
. Na odcinku tym Władysław nie spisał się jednak najlepiej nie umiejąc powstrzymać wojsk czeskich przed zniszczeniem poważnych połaci dzielnicy aż po rzekę
Odrę
.
W
1137
w związku z politycznym zbliżeniem Polski i Czech książę uczestniczył w zjeździe w
Niemczy
, na którym ostatecznie rozstrzygnięto wszelkie sporne sprawy, a Władysław trzymał do chrztu syna
władcy czeskiego
Sobiesława I
– Wacława.
Statut Bolesława III Krzywoustego. Władysław II księciem zwierzchnim
28 października
1138
zmarł ojciec Władysława II – Bolesław III Krzywousty dzieląc Polskę w swojej
ostatniej woli
pomiędzy synów. Odtąd władzę zwierzchnią w kraju miał sprawować każdorazowo najstarszy potomek Bolesława III. Władysław II, starszy od przyrodniego rodzeństwa oprócz dzielnicy senioralnej (obejmującej
Małopolskę
, wschodnią
Wielkopolskę
i
Kujawy
) otrzymał również Śląsk, jako dzielnicę dziedziczną, oraz zwierzchność nad
Pomorzem
. Młodsi bracia
Bolesław IV Kędzierzawy
i
Mieszko III Stary
otrzymali odpowiednio
Mazowsze
i zachodnią Wielkopolskę z
Poznaniem
, jako dzielnice dziedziczne. Ponadto Władysław musiał się pogodzić z przekazaniem macosze Salomei z Bergu w dożywocie, jako
oprawy wdowiej
łęczyckiego
, oraz w przyszłości (po osiągnięciu wieku sprawnego) wyposażyć kolejnego brata
Henryka
księstwem sandomierskim zapewne czasowo (dożywotnio) wydzielonego z dzielnicy senioralnej. Testament nie regulował kwestii wyposażenia najmłodszego syna Krzywoustego urodzonego już po śmierci ojca
Kazimierza II
Władysław II w chwili śmierci ojca będący już dorosłym mężczyzną, od kilkunastu lat żonatym i posiadającym co najmniej jednego syna (
Bolesława
urodzonego w
1127
; data urodzenia drugiego syna
Mieszka
pozostaje dyskusyjna i waha się między 1130 a 1146 rokiem) z pewnością liczył, że podobnie, jak
Bolesławowi Chrobremu
w
992
,
Mieszkowi II
w
1033
, czy wreszcie ojcu księcia w
1106
, także i jemu uda się w krótkim czasie zjednoczyć na powrót Polskę. Zważywszy na posiadane życiowe doświadczenie i przewagę militarną nad juniorami, należało się spodziewać, że zamysły te zakończą się po raz kolejny sukcesem.
Pierwszy etap konfliktu z juniorami
Do pierwszego konfliktu Władysława z Salomeą i juniorami doszło w
1141
kiedy księżna bez wiedzy i zgody seniora zwołała do
Łęczycy
zjazd możnych, na którym miano rozstrzygnąć kwestię zamążpójścia najmłodszej córki Krzywoustego Agnieszki, co miało umożliwić znalezienie odpowiedniego sojusznika. Najbardziej odpowiednim kandydatem na zięcia miał być, któryś z synów władcy
Kijowa
Wszewołoda Olegowicza. Władysław II na wieść o wydarzeniach w Łęczycy, zdecydował się jednak na szybką kontrakcję, w efekcie której książę kijowski nie tylko zrezygnował z układu z juniorami, ale dodatkowo wydał rok później swoją córkę Zwienisławę za najstarszego potomka seniora dynastii
Piastów
Bolesława Wysokiego
.
Posiłki z
Rusi Kijowskiej
przydały się już na przełomie
1142
i
1143
, kiedy Władysław zdecydował się uderzyć na dzielnice braci. Zwycięstwo najstarszego syna Krzywoustego było bezdyskusyjne, a wsparty sojuszami z Rusią,
Czechami
i Cesarstwem mógł sobie pozwolić na wspaniałomyślność pozostawiając przyrodnich braci na ich dzielnicach.
Sprawa Piotra Włostowica i drugi etap walki z przyrodnim rodzeństwem
Na politykę Władysława II największy wpływ miał
palatyn
(wojewoda)
Piotr Włostowic
, który u boku Bolesława Krzywoustego, ojca władcy, doszedł do ogromnego znaczenia w państwie obejmując najważniejszy urząd doradcy i wykonawcy testamentu. Dla pozycji możnowładcy duże znaczenie miał też ożenek, jeszcze za życia Bolesława z siostrą Wszewołoda Olegowicza, co czyniło go powinowatym zarówno
Rurykowiczów
, jak i Piastów. Potęgę palatyna wzmacniało także dodatkowo prawo mianowania urzędników terytorialnych w całej Polsce, również w dzielnicach juniorów, co czyniło go osobą, od której decyzji zależą losy państwa.
Scena oślepienia Piotra Własta
27 lipca
1144
zmarła wdowa po Bolesławie Krzywoustym Salomea z Bergu. W myśl testamentu Krzywoustego zarządzana przez nią oprawa wdowia miała po jej śmierci zostać na powrót połączona z dzielnicą senioralną, z czym nie zgodzili się juniorzy (Bolesław i Mieszko) pragnąc zagarnąć sporną dzielnicę na siebie, być może jako uposażenie dla młodszego
Henryka
. Także w tym wypadku Władysław II odwołał się do pomocy Wszewołoda Kijowskiego. Sam senior nie czekając przybycia posiłków wysłał swoje oddziały przeciwko wojskom Bolesława Kędzierzawego i Mieszka Starego, które jednak niespodziewanie doznały klęskę z rąk wojewody mazowieckiego
Wszebora
. Dopiero przybycie Rusinów odwróciło losy bitwy i wojny (o szczegółach tej kontrowersyjnej bitwy zobacz:
bitwa nad bagnami Pilicy
) umożliwiając zawarcie korzystnego pokoju (Władysław przyłączył wówczas ziemię łęczycką do dzielnicy senioralnej, musiał jednak oddać Rusinom w zamian za pomoc należący wcześniej do Polski gród w
Wiznie
.
Tymczasem coraz bardziej narastał konflikt pomiędzy Władysławem II a Piotrem Włostowicem. Palatyn w wojnie domowej seniora z juniorami nie brał udziału, starając się łagodzić nabrzmiałe konflikty. Postawa taka nie odpowiadała Władysławowi domagającemu się jednoznacznego opowiedzenia się palatyna po którejś ze stron, tym bardziej, że coraz bardziej myślał o koncepcji całkowitego usunięcia przyrodnich braci z ich dzielnic. Piotr Włostowic stojący na straży przestrzegania statutu Krzywoustego oczywiście na takie rozwiązanie zgodzić się nie mógł (zwłaszcza, że po usunięciu juniorów nic już by nie stało na przeszkodzie by pozbyć się również wszechwładnego wojewody).
Jeszcze w
1145
wydawało się, że do ostatecznych rozwiązań nie dojdzie, o czym świadczy zaproszenie na ślub syna wystosowane do Władysława przez Piotra Włostowica. Na początku roku następnego książę senior postanowił jednak postawić wszystko na jedną kartę i pozbyć się palatyna. W tym celu pod byle pretekstem nakazał go uwięzić, oślepić, odebrać dobra i wygnać z kraju, co spowodowało wybuch niezadowolenia części możnych zagrożonych brutalnym postępowaniem księcia. Dodatkowym problemem było udanie się wygnanego Piotra Włostowica na
Ruś
, gdzie palatyn skutecznie zniechęcił miejscowych książąt do polityki swojego byłego władcy (przy czym nie musiał się starać zbyt intensywnie, gdyż Kijów w tym czasie również przeżywał przesilenie polityczne).
Próba ostatecznej rozprawy z braćmi. Klęska i ucieczka do Niemiec
Na początku
1146
Władysław ostatecznie zerwał wszelkie układy z juniorami decydując się bez posiłków ze wschodu na rozprawę z braćmi. Początkowo wydawało się, że zwycięstwo Władysława to tylko kwestia czasu, gdyż seniorowi udało się bez przeszkód zająć
Mazowsze
i zmusić Bolesława i Mieszka do wycofania się do obronnego
Poznania
. Tam niespodziewanie doszło do klęski najstarszego syna Krzywoustego. Przyczyn tego stanu rzeczy należy upatrywać w nie najlepszym zabezpieczeniu pozostałych dzielnic, gdzie wybuchł bunt możnych nie zgadzających się na politykę Władysława. Po stronie rebeliantów szybko rosnących w siłę opowiedział się również kościół z
metropolitą gnieźnieńskim
Jakubem ze Żnina
, który wobec odmowy seniora zakończenia konfliktu nałożył na Władysława
ekskomunikę
, co dodatkowo spowodowało powiększenie szeregów niezadowolonych. Klęskę w końcu przypieczętował wypad książąt oblężonych w Poznaniu skoordynowany z podobną akcją zaczajonych wokół grodu oddziałów wiernych juniorom, co tym bardziej wystawia niepochlebną opinię ludziom skupionym wokół Władysława, że dali się zaskoczyć. Senior musiał ratować się ucieczką za granicę, wkrótce zresztą dołączyła do niego żona Agnieszka z synami, bezskutecznie próbująca obronić
Kraków
. W ten sposób sukces juniorów był pełny, a Władysław znalazł się na łasce sąsiadów.
Wygnanie w Saksonii. Nieudana wyprawa Konrada III
Książę wraz z żoną i synami początkowo znalazł się na dworze swojego imiennika
Władysława II
w
Pradze
, ale ten nie widząc dla siebie z przybycia byłego władcy Polski żadnych korzyści odesłał go do
króla Niemiec
Konrada III
. Władysław zaraz po dotarciu na dwór władcy z dynastii
Hohenstaufów
złożył mu
hołd
i zwrócił się o pomoc w odzyskaniu tronu. Początkowo wydawało się, że najstarszy syn Krzywoustego odzyska władzę nad Polską bardzo szybko. Wyprawa przeciwko juniorom ruszyła bowiem jeszcze w
1146
, jednak na skutek rozlewów
Odry
i nacisków na króla niemieckiego ze strony
Albrechta Niedźwiedzia
i Konrada z Miśni zakończyła się ona fiaskiem.
Władysław II nie tracił oczywiście nadziei na zmianę swojego losu, choć na razie musiał zgodzić się na odroczenie swojego powrotu, zwłaszcza że suweren Konrad III wyruszył na czasochłonną wyprawę do
Ziemi Świętej
. Na okres przejściowy książę otrzymał zaś zamek Altenburg z przyległościami.
Wygnany władca nie czekając na pomoc niemiecką podjął również wraz z żoną Agnieszką Babenberg starania o zmianę swojego losu u papieża – bezskutecznie. Wprawdzie decyzja
Rzymu
była korzystna, a legat papieski Gwidon rzucił na juniorów i przychylny im episkopat polski
klątwę kościelną
, jednak wobec braku siły, która mogłaby te postanowienia wyegzekwować, położenie Władysława nie zmieniło się.
Wyprawa cesarza Fryderyka Barbarossy na Polskę. Krzyszkowo i zawiedzione nadzieje Władysława
W
1152
umarł król Konrad III, a tron niemiecki przejął młodszy, energiczniejszy
Fryderyk I Barbarossa
, co na powrót ożywiło nadzieje Władysława na powrót do kraju. Dzięki namowom Władysława i Agnieszki w
1157
ruszyła wyprawa i choć zakończyła się niemieckim sukcesem, cesarz niespodziewanie nie podjął sprawy powrotu wygnanego seniora do kraju, zadowalając się
hołdem lennym Bolesława Kędzierzawego
w
Krzyszkowie
i niejasnymi obietnicami zwrotu Władysławowi dziedzicznego Śląska.
Śmierć i następstwo
Starzejący się były senior dynastii nie doczekał się i tej ewentualności. Zmarł
30 maja
1159
. Władysław II Wygnaniec pochowany został zapewne w swoim ostatnim miejscu pobytu, tzn. w
Altenburgu
w
Turyngii
.
Z małżeństwa Władysława z
Agnieszką Babenberg
(zmarłą
25 stycznia
pomiędzy
1160
a
1163
) pochodziło pięcioro dzieci:
Śmierć pierwszego seniora umożliwiła cztery lata później powrót na Śląsk jego synów Bolesława i Mieszka.
Linki zewnętrzne
Zobacz też